الگوی مفهومی مبانی معرفتی و انسانشناختی تعهد سازمانی از منظر قرآن کریم و پیامدهای مدیریتی آن
نویسنده
دانش پژوه دکتری، رشته قرآن و علوم (گرایش مدیریت)، جامعه المصطفی(ص)، مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث،
چکیده
تعهد سازمانی در ادبیات مدیریت، یکی از متغیرهای کلیدی تبیینکننده پایداری منابع انسانی، رفتارهای فراتر از نقش و کارآمدی سازمانی است. با این حال، بنیانهای معرفتی و انسانشناختی این مفهوم، بهویژه در چارچوب جهانبینی قرآنی، کمتر بهصورت منسجم بازسازی شده است. این مقاله با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با اتکا بر تحلیل مفهومی و تفسیر موضوعی آیات قرآن، تلاش میکند الگوی مفهومی «مبانی معرفتی و انسانشناختی تعهد سازمانی» را از منظر قرآن کریم صورتبندی کند و آن را با مدلهای رایج تعهد سازمانی در مدیریت (بهویژه مدل سهبعدی مایر و آلن) در گفتوگو قرار دهد. یافتهها نشان میدهد که در سطح مبانی معرفتی، مؤلفههایی مانند خدامحوری، عبودیت و حسابمحوری، منبع نهایی هنجارها و تعهدات انسان را شکل میدهد (قرآن کریم، ذاریات: ۵۶؛ زلزال: ۷–۸). در سطح انسانشناختی، دوساحتی بودن انسان، اختیار و مسئولیت، کرامت و امانتداری، چارچوبی میسازد که در آن تعهد، صرفاً پیوند عاطفی یا محاسبهگرانه با سازمان نیست، بلکه نحوهای از وفای به عهد الهی در بستر نقش سازمانی است (منطقی و فروغی، ۱۳۹۶؛ اسدی و شیرزاد، ۱۳۹۱). براساس این مبانی، الگوی مفهومی پیشنهادی، تعهد سازمانی را حاصل برهمکنش سه لایه میداند: ۱) مبانی معرفتی توحیدی؛ ۲) مبانی انسانشناختی قرآنی؛ ۳) سازوکارهای رفتاری و اخلاقی در محیط کار (اخلاق کار اسلامی، عدالت، امانت، نصیحت، تعاون). این مدل با یافتههای تجربی در حوزه اخلاق کار اسلامی و تعهد سازمانی همسو است (Nasution & Rafiki,2022; Udin,2020; پورچلارس و همکاران، ۱۴۰۴)، و میتواند مبنای توسعه ابزارهای بومی سنجش تعهد سازمانی اسلامی و طراحی سیاستهای منابع انسانی در سازمانهای اسلامی قرار گیرد.
کلیدواژهها
)